Een luchtfoto van de bouw van Victor I. De boerderij staat er niet meer, maar is met een cirkel aangegeven. | Foto: NoVaTo.

sporen van vroeger

Een achternaam

di 15 okt 2019, 11:23 Column

Elke vrijdagochtend zijn de vrijwilligers van NoVaTo aan het werk. Ook wordt er, op zijn Noordwijkerhouts gezegd, een bakkie gedaan. Daar komt de vraag ter tafel: De achternaam Oostdam komt van een dam uit het verleden. Waar lag de oostdam eigenlijk?

De herkomst van namen

(Achter)Namen zijn een hulpmiddel om mensen te herkennen en van elkaar te onderscheiden. Zo is het gemakkelijker om te weten wie je bent, bij wie je hoort en van wie je er een bent. Een vraag die in Noordwijkerhout heel regelmatig aan een onbekende gesteld wordt, dan wel iemand met een bekende Noordwijkerhoutse achternaam.

Zo zijn er achternamen die verwijzen naar het beroep, zoals: Molenaar of Bakker. Andere vormen zijn een verwijzing naar een dorp of stad waar men van komt, zoals Van Velsen, Stiphout, Van Amsterdam, etc. Weer anderen duiden op een bepaalde locatie: Van Dijk, Van der Meer, Duivenvoorden, etc. Onder deze laatste categorie vallen ook namen als Duijndam, Oostdam, Westdam, Opdam, in feite straat aanduidingen.

Achternamen zijn al eeuwenlang in gebruik. Op 18 augustus 1811 is door Napoleon bepaald dat achternamen bij wet verplicht worden. Iedereen moet met achternaam geregistreerd worden. In de Zuidelijke Nederlanden is dit al langer de gewoonte en verandert er door de wet weinig. Voor ons deel van Nederland wel.

Dat niet iedereen dat erg nodig vindt, moge blijken uit excentrieke voorbeelden die toen zijn ontstaan, zoals Naaktgeboren, Liefhebber en Borrel.

De namen op dam

Noordwijkerhout, Noordwijk en De Zilk liggen op de tweede strandwal. Hillegom, Lisse en Sassenheim liggen op de eerste strandwal. Op de derde strandwal liggen onze huidige duinen. De strandwallen lopen van noord naar zuid. Daar tussenin liggen lagergelegen, natte bijna moerasachtige gebieden. Verplaatsingen tussen die strandwallen, van oost naar west, loopt via hoger aangelegde wegen, die vaak de benaming –dam krijgen. Een voorbeeld hiervan is de 's Gravendamseweg.

In Warmond lopen de Dorpstraat en de Herestraat min of meer noord-zuid en de zijstraatjes hebben heel vaak een naam die eindigt op –dam. Dam heeft dan de betekenis van (verhoogde) weg of pad. Je stelt je dan voor dat op zo'n plek mensen zijn gaan wonen die door anderen wordt aangeduid "als die van de –dam". Zo ontstaat op den duur hun achternaam.

Oostdam

Wat Oostdam betreft, zou dat zo gebeurd kunnen zijn. De eerste vermelding van deze naam, als achternaam, dateert -vooralsnog bekend- uit 1630. Daarvoor werden zij steeds aangeduid met hun patroniem, zoals Pieter Dirkzoon. Zij waren toen pachters van de Abdij Leeuwenhorst, op boerderij Eicken Donk. De oprijlaan naar deze boerderij vanaf de Kerkstraat, het huidige Eicken Donck zou zomaar die bewuste weg/dam geweest kunnen zijn. Op de foto staat ongeveer de plek van de boerderij met een cirkel aangegeven.