Lezing over mensensmokkel in DDR

Bijna veertig mensen hingen aan de lippen van Margriet Brandsma tijdens haar boeiende lezing over 'Freikauf', het mensen vrijkopen uit het Oost Duitsland van toen, de Deutsche Demokratische Republik (DDR). Zij waren donderdagavond 28 november naar de NoVaTo ruimte gekomen om de verhalen te horen van de bekende journalist en (jarenlang) correspondent voor de NOS in Duitsland.

Door Jos Draijer

De gemiddelde leeftijd van de aanwezigen liet zien dat zij de DDR in meer of mindere mate nog gekend hebben of zelfs nog hebben meegemaakt. Dat bleek ook wel uit de vragen en de gesprekken na afloop.

Brandsma schetste hoe de samenleving in de DDR van na de Tweede Wereldoorlog in de greep was van wantrouwen en dictatuur. Je kon niemand vertrouwen en afwijkende meningen werden niet geduld. Voor de kleinste overtredingen belandde je in de gevangenis en was je ook een politieke gevangene. En daarmee veel geld waard voor de staat want je kon vrijgekocht worden.

Na de bouw van de Berlijnse muur waren gevangenen in de DDR ook onderdeel van een verdienmodel van de machthebbers: Freikauf naar het Westen. Gewoon criminele mensensmokkel. Er werden 33.000 politieke gevangenen vrijgekocht door West Duitsland met een opbrengst voor de DDR partijbonzen van 1,7 miljard DM. Maar daar werd heel geheimzinnig over gedaan zodat aangenomen wordt dat deze mensenhandel wel 8 miljard DM opleverde. De prijzen voor een 'Freikauf' varieerden van 40.000 tot 95.000 DM. Dat geld werd op de persoonlijke bankrekening van partijleiders al Mielke en Honecker gestort. Parallel aan Freikauf van gevangenen via overheidswege ontstond er ook particulier initiatief in de vorm van Vluchthulporganisaties, al dan niet door de Geheime Dienst (Stasi ) geïnfiltreerd. Tussen de vrijgekochte gevangenen werden ook misdadigers en spionnen van de Stasi 'verstopt'. Bij de Stasi werkten 200.000 mensen en daarnaast waren er nog eens honderdduizenden informele medewerkers, informanten.

Na de pauze deed Brandsma nog een boekje open over de lange arm van de Stasi, ook in Nederland. Geïllustreerd met concrete gevallen, filmopnames en al. Zij sloot af met een heldere analyse over de gevoelde tweedeling in het politieke, economische, sociale en culturele leven in de Deelstaten uit het voormalige West Duitsland en die uit het voormalige Oost Duitsland. En hoe het verleden van de Tweede Wereldoorlog daarin nog een grote invloed op heeft. Dat ondanks de formele hereniging van Oost en West Duitsland. Die hereniging werd en wordt door veel oudere Oost Duitsers nog al een gezien als een wens maar door veel oudere West Duitsers gezien als een annexatie, een voedingsbodem voor eerste- en tweederangsburgers. Door iemand eens verwoord met "We zijn geëmigreerd maar wonen nog in hetzelfde huis…."