Dorp te koop
Altijd al een eiland willen kopen? Het kan nog steeds want in verre oorden zijn regelmatig onbewoonde paradijsjes in de aanbieding. Meestal deel uitmakend van een eilandenrijk, vaak met de bonus van een gunstig belastingklimaat. De aanschaf van een heel dorp, dat wordt wat lastiger.
Toch was dat vroeger de gewoonste zaak van de wereld, zij het direct aangetekend dat je niet het onroerend goed van het dorp aankocht maar de ambachtsheerlijkheid. Je werd eigenaar van bepaalde rechten zoals het benoemen van bestuurders, kerkmeesters en rechtsprekers. De titel ambachtsheer gaf status maar kende ook verantwoordelijkheden. Bij zware misdaden kon bijvoorbeeld de stem van de ambachtsheer de doorslag geven in "hals"zaken. De ambachtsheerlijkheid Noordwijkerhout is in de late middeleeuwen eeuwenlang eigendom geweest van de adellijke families Van Noortwijk, Boekhorst en Duivenvoorde. Laatste adellijke Heer van Noordwijkerhout is Arent van Duivenvoorde, in dit geval Arent de Zesde, want de voornaam komt veel voor in zijn familie. Deze Arent is in 1558 kinderloos gestorven waarna zijn neef Arent de Zevende zijn goederen erfde. Historici noemen ons dorp niet als onderdeel van deze nalatenschap en vermoedelijk is de heerlijkheid datzelfde jaar overgedragen aan de Domeinen van Holland. Ruim 160 jaar blijft het dorp van een ambachtsheer verstoken, maar in 1722 besluiten de Domeinen tot verkoop van meerdere heerlijkheden, waaronder Noordwijkerhout. Je zou dan een uitgebreide brochure verwachten met aantrekkelijke kanten van ons aimabele dorp, maar nee hoor. De veiling wordt aangekondigd via krantenadvertenties en aanplakbiljetten. Naast de heerlijkheid Noordwijkerhout willen de Domeinen van Holland ook verdienen aan de verkoop van de binnenduinen, samen vele honderden hectare geestland. Daaronder vallen de vier delen van het Langevelder duin plus het Kerkeduin van Noordwijkerhout. Dit betreft fysieke verkoop, je werd in dit geval eigenaar van de duingronden. Het aanplakbiljet van de duinverkoop is bewaard gebleven. We weten hierdoor welke dorpsbewoners in 1722 pachters waren van de duingebieden. Leendert van Cappelle die op het Hoekgat in De Zilk woonde, pachtte het noordelijke deel van het Langevelder duin. Ten zuiden van Leendert verdiende Cornelis Aardenburg van de boerenhoeve op het Paardenkerkhof zijn brood met veeteelt en wildvangst. Bij de Ruigenhoek is Jan Clinkan pachter en ten zuiden daarvan huurde Cornelis van der Plas het gebied 'Twistduin'. Het Kerkeduin waarop de dorpskern is gebouwd werd gepacht door Gerrit Vrijer. Allemaal leden van families die soms al tientallen jaren aan de Domeinen van Holland verbonden waren en nu moesten wennen aan het idee dat een particulier hun nieuwe pachtheer zou worden. Amsterdammer Jan Six wordt eigenaar van drie delen van het Langevelder duin voor 9.000 gulden en Willem Baumont koopt het Twistduin voor 3450 gulden. Het recht van de pachters dient gerespecteerd te worden. Het Kerkeduin wordt voor 3250 gulden eigendom van ambachtssecretaris Wijnant Mens. Ter vergelijk: tien jaar later wordt de totale huurwaarde van alle woningen en boerderijen in het dorp getaxeerd op 2650 gulden. De ambachtsheerlijkheid Noordwijkerhout wordt voor 6600 gulden verkocht aan de Amsterdamse burger Simon Emtinck, die hiermee zijn status vergrootte: hij noemt zich trots Heer van Noordwijkerhout. Zijn testament in het Brits Nationaal Archief was tot voor kort echter gerubriceerd als zou hij Heer van Noordwijk zijn geweest, hetgeen door uw schrijver bij de Britten gecorrigeerd is, want tenslotte leven we al sinds 1231 gescheiden van die Noortukkers. En als we fusies nog even uitstellen kunnen we een feestje bouwen voor 800 jaar zelfstandigheid.